Woda jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu związków, w tym gazów znajdujących się w powietrzu: tlenu i dwutlenku węgla.
Zawartość tlenu w wodzie zależy od wielu czynników: od głębokości zbiornika, temperatury wody, obecności roślin i zwierząt. Wody będące w ruchu z reguły są lepiej natlenione niż te stojące. Zależność temperatury od stopnia natlenienia jest odwrotnie proporcjonalna – wraz ze wzrostem temperatury maleje nasycenie wody w tlen. Woda w akwarium natleniana jest przede wszystkim z powietrza. Jeżeli pozostaje ona w bezruchu, natlenione są jedynie jej górne warstwy. Dodatkowym producentem tlenu są hodowane przez nas, zdrowe rośliny. Biorcami tlenu są ryby i inne zwierzęta akwariowe, mikroorganizmy żyjące w wodzie (głównie w podłożu, w filtrze) a w nocy (w ciemności) także rośliny. Stąd konieczność dodatkowego przewietrzania wody nocą (wprawiania wody w ruch). W dobrze natlenionym akwarium następuje tlenowy rozkład zanieczyszczeń organicznych i utlenianie związków organicznych (białek, węglowodanów czy tłuszczów) do prostych związków łatwo przyswajalnych przez ryby i rośliny. Procesy beztlenowego rozkładu (niedobór tlenu w akwarium) prowadzą do powstawania trujących, szkodliwych dla mieszkańców akwarium substancji (np.: siarkowodór, kwasy organiczne, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), które są przyczyną m.in. nieprzyjemnego zapachu.
Aby zwiększyć ilość tlenu w akwarium należy zainstalować dodatkowy filtr lub napowietrzacz, wymienić jej część na świeżą lub wprowadzić więcej roślin do akwarium.
W ciągu dnia dwutlenek węgla wydalany jest przez ryby i inne zwierzęta wodne, powstaje w procesach rozkładu związków organicznych, a nocą jest dodatkowo wydalany również przez rośliny. Nadmiarom tego gazu w wodzie sprzyja przerybione akwarium, z niewielką ilością roślin, brak przewietrzania i nadmierne nawożenie podłoża. Nadmierna ilość roślin w stosunku do ryb znajdujących się w akwarium też nie jest wskazana – w dzień prowadzi do niedoboru dwutlenku węgla, a w nocy tlenu. Jest również przyczyną biologicznego odwapnienia wód (rośliny czerpią dwutlenek węgla z wodorowęglanów wapnia i węglanów wapnia). Tylko akwarium utrzymujące równowagę biologiczną (ilość ryb w stosunku do roślin, optymalna temperatura, pH, twardość wody, ilość światła, systematyczne czyszczenie i podmienianie wody, odpowiednie filtry i napowietrzacze, luźne podłoże) jest w stanie sprawnie funkcjonować z korzyścią dla naszych rybek i roślin. Trzeba jeszcze wspomnieć, że nadmiar dwutlenku węgla może spowodować obniżenie pH. Jeśli przesadzimy z ilością tego gazu przy dozowaniu do akwarium (powyżej 50mg/Litr) to pH może spaść nam do poziomów gdzie ryby mogą zacząć zdychać. Przytoczę tu kilka przykładów zależności wielkości pH od ilości dwutlenku węgla rozpuszczonej w wodzie:
| Twardość węglanowa kH [°dKH] | Ilość dwutlenku węgla w wodzie | ||
|---|---|---|---|
| ponad 50mg/Litr | około 30mg/litr | poniżej 15mg/Litr | |
| 2 | pH 6,1 | pH 6,4 | pH 6,7 |
| 5 | pH 6,4 | pH 6,7 | pH 7,1 |
| 10 | pH 6,7 | pH 7,1 | pH 7,4 |
| 20 | pH 6,9 | pH 7,4 | pH 7,7 |
Najbardziej zalecaną dawką dwutlenku węgla jest 20-30mg/Litr i taką trzeba utrzymywać aby zapewnić wzrost roślin. Ważne jest też, żeby ilość oświetlenia była w granicach 0,5W aby rośliny mogły zużyć CO2 w procesie fotosyntezy.
Rozpuszczone w wodzie związki chemiczne wpływają na jej odczyn, mierzony współczynnikiem pH. W większości przypadków dla ryb odpowiednia woda ma odczyn obojętny, czyli pH=7. Odczyn wody można bardzo dokładnie zmierzyć za pomocą pH-metru (jest to jednak kosztowne urządzenie w zakupie), mniej dokładnie za pomocą wskaźników barwnych w postaci roztworów (np. błękit bromotymolowy – zakres pH 6,2-7,6, czerwień metylowa – zakres pH 4,2-6,3, sposoby jednak mało praktyczne), dostępnymi w sklepach zoologicznych wskaźnikami paskowymi (ich zaletą jest, że oprócz pH wskazują również inne parametry wody, np: poziom dwutlenku węgla, twardość wody, azotyny, azotany i inne) lub papierkami pH (celulozowe, lakmusowe lub inne nasączone barwnikiem). W praktyce częściej zakwaszamy wodę wodociągową (wymagana przy rozmnażaniu niektórych gatunków) niż ją alkalizujemy. Obniżenie pH wody możemy uzyskać poprzez przepuszczanie jej przez filtr wypełniony torfem lub szyszkami olchy (obniżenie pH do 6-6,5, należy pamiętać, że filtrowana woda musi być zmiękczona wcześniej). Oczywiście w sklepach zoologicznych dostępne są również gotowe środki do zakwaszania wody. Aby podnieść pH wody można zastosować gotowe preparaty dostępne w sklepach akwarystycznych lub węglanem sodowym. Aby zmniejszyć pH można wodę zmieszać z wodą destylowaną lub z filtra odwróconej osmozy, która separuje sole z wody dając miękką wodę.
Można też zastosować wysuszone szyszki olchy czarnej, z których przygotowujemy wywar (zalać wrzątkiem i trzymać pod przykryciem aż ostygnie) lub stosujemy jako wkład w filtrze wewnętrznym lub zewnętrznym. Ciężko określić odpowiednią ilość dlatego należy bacznie pilnować wartość pH. Średnio stosuje się 8-13 szyszek na 100L wody w akwarium.
Nigdy nie zmieniamy parametrów wody jeśli znajdują się w niej ryby. Ważne jest też aby nie przesadzić czyli lepiej zmienić pH za mało niż za dużo. Nagłe zmiany parametrów wody w tym pH mogą zaszkodzić mieszkańcom akwarium dlatego wykonujemy je etapami.
Jak wiemy twardość węglanową (przemijającą) KH usuwamy poprzez przegotowanie wody. Pozostałe w wodzie m.in. siarczany wapnia i magnezu (twardość nieprzemijająca) możemy usunąć stosując odpowiednie wymieniacze jonowe. Suma obu twardości nazywamy twardością ogólną GH, którą wyrażamy w stopniach niemieckich (1 stopień odpowiada 10 mg tlenku wapnia CaO lub magnezu MgO zawartego w 1 litrze wody).
| Skala opisowa dla wody | Twardość ogólna GH [ºniem.] |
|---|---|
| Bardzo miękka | 0-5 |
| Miękka | 5-10 |
| Średnio twarda | 10-20 |
| Twarda | 20-30 |
| Bardzo twarda | powyżej 30 |
Wymieniacze jonowe (jonity) usuwają sole (kationy i aniony) z wody. W akwarystyce stosowane są kationity (materiał porowaty lub żel ma własności kwasowe, który po aktywowaniu przyjmuje ładunek ujemny i jest zdolny do wiązania kationów, w naszym przypadku wapnia i magnezu). Każdy wymieniacz posiada określoną pojemność jonową (ilość zaabsorbowanych jonów na swojej powierzchni) i po wyczerpaniu należy go zregenerować (kationity regeneruje się roztworem soli kuchennej – NaCl). Wymieniacze pracują skutecznie przy wolnym przepływie wody i muszą stale znajdować się pod wodą. W sklepach zoologicznych dostępne są również gotowe preparaty chemiczne zmiękczające wodę. Twardość wody możemy oznaczyć metodami laboratoryjnymi (metoda wagowa, metoda mydlana – Clarka, metody miareczkowania) oraz dostępnymi w sklepach zoologicznych testerami.
Są to związki szkodliwe dla ryb, których stężenie należy bezwzględnie kontrolować. Szczególnie niebezpieczne są azotyny i amoniak, które są rozkładane w filtrze przez bakterie nitryfikacyjne do azotanów wykorzystywanych przez rośliny w procesie fotosyntezy. Związki te powstają z resztek jedzenia, obumarłych części roślin oraz są wprowadzane do akwarium wraz z odchodami ryb. Związki amonu powodują zwiększenie się pH. Nadmiar amoniaku może powodować zahamowanie wzrostu roślin.
Nadmiar związków azotu powstaje wskutek przerybienia, nagromadzenia się nadmiaru mułu, odchodów ryb oraz gnijących resztek roślin i jedzenia. Brak regularnych podmian wody w akwarium oraz źle działająca filtracja również wpływają na zwiększenie stężenia związków azotu w wodzie.
Aby temu zapobiec należy regularnie podmieniać część wody (co 2 tygodnie ok 25% wody), karmić ryby mniejszymi porcjami (aby pożywienie nie opadało na dno i nie gniło), regularnie czyścić filtry (najlepiej wraz z podmianą wody -filtr najlepiej płukać w wodzie usuwanej z akwarium aby nie zniszczyć fauny bakteryjnej wspomagającej proces filtracji). Nigdy nie myj filtra w wodzie z kranu) oraz nie przerybiać akwarium (1cm ryby=1 litr wody). Można też wprowadzić więcej roślin, które będą wykorzystywały azotany do fotosyntezy skutecznie redukując ich ilość w wodzie.
Chlor jest związkiem stosowanym przy uzdatnianiu wody wodociągowej (kranówki). Stosuje się go aby zabijał bakterie. Stosuje się go również przy odkażaniu wody w basenach. Jak wiemy nadmiar chloru w basenie może poparzyć skórę ludzką. To samo dzieje się z rybami jak wpuścimy je bezpośrednio do akwarium z wodą nalaną z kranu i nie uzdatnioną (nie odstaną). Ilość chloru można zbadać testerami dostępnymi w sklepach. Aby usunąć go z wody można stosować gotowe preparaty zwane antychlorami lub odstać wodę przez kilka do kilkunastu godzin.
Powstaje w przerybionych zbiornikach lub przy nieprawidłowym stosowaniu nawozów z zawartością związków fosforu. Powoduje wzrost ilości glonów w akwarium. Ilość tych związków można sprawdzić za pomocą gotowych zestawów testowych dostępnych w sklepach akwarystycznych. Zwiększyć ich ilość można za pomocą diwodorofosforanu potasu KH2PO4 lub intensywnie dokarmiając ryby pokarmami żywymi i mrożonymi. Aby obniżyć jego ilość podmieniamy wodę lub stosujemy azotan potasu KNO3.
Zarówno nadmiar jak i niedobór są szkodliwe. Nadmiar szkodzi rybom i niektórym roślinom a niedobór powoduje żółknięcie liści roślin. Aby zwiększyć poziom żelaza w wodzie można zastosować Chelat Fe. Żeby obniżyć jego ilość podmieniamy część wody.
Poniżej znajduje się zestawienie ilości dopuszczalnych i niebezpiecznych dla związków opisanych wyżej.
| Nazwa | Zalecana ilość [mg/Litr] | Niebezpieczna ilość [mg/Litr] |
|---|---|---|
| Dwutlenek węgla CO2 | 10-15 | powyżej 50 |
| Tlen 02 | 5 | poniżej 2 |
| Amoniak NH3 | 0 | powyżej 1 |
| Azotany NO3 | 5-10 | powyżej 50 |
| Azotyny NO2 | 0 | powyżej 0,2 |
| Fosforany PO4 | 0,5 | powyżej 3-4 |
| Żelazo | 0,1 | powyżej 1,5-2 |
