Nawożenie roślin akwariowych

Metody nawożenia roślin: PMDD I EI

Piękny wygląd akwarium roślinnego w dużej mierze zależy od dodatkowego nawożenia roślin w nim zawartych. I tak, jak u człowieka najlepsze efekty przynosi zbilansowana dieta, tak samo w przypadku roślin ich nawożenie powinno być wyważone.

Rośliny pobierają różne składniki odżywcze z różną intensywnością i prędkością. Wbrew pozorom, nie jest to tylko zależne od danego gatunku, ale także wiąże się to np. z fazą wzrostu (młode rośliny potrzebują więcej składników odżywczych) lub przejściem rośliny w okres generatywny (zakwitania i produkowania nasion).

Zoptymalizowanie nawożenia (dodawanie nawozów „w sam raz”, ani za dużo, ani za mało) pozwala na zachowanie roślin w doskonałej kondycji, a jednocześnie nie nadszarpnie zanadto naszego budżetu.

Jest jedna zasada – więcej nawozu nie znaczy lepszy i szybszy wzrost roślin. Udowodniono badaniami naukowymi, że rośliny posiadają zdolność wchłaniania tylko określonego poziomu poszczególnych substancji odżywczych. Znaczy to, że powyżej tych wartości niczego nie „poprawimy” u roślin, a możemy jedynie zaszkodzić środowisku wodnemu. Dozowanie wystarczającej ilości składników odżywczych powinno być celem każdego akwarysty posiadającego rośliny w swoim zbiorniku.

Istnieją dwie główne metody nawożenia roślin w akwarium: PMDD oraz EI, które postaram się przybliżyć w następnej części tego artykułu.

Nawożenie PMDD – Poor Man's Dosing Drops

Wprowadzenie

Jest to metoda nawożenia roślin akwariowych we wszystkie niezbędne składniki odżywcze, ale z ograniczoną ilością fosforanów, które ma na celu kontrolowanie ilości glonów w akwarium.

Metodę tą opracowano w 1996 roku, a jej twórcami są Paul Sears oraz Kevin Conlin. Początkowo metoda zakładała, że fosforany nie będą w ogóle dozowane (dozowanie ich zostało całkowicie wyeliminowane), gdyż są one dostępne dla roślin z procesów przemiany materii ryb, a ich nadmiar wpływa na niepożądany rozwój glonów. Z czasem okazało się jednak, że jest to błędne rozumowanie, zwłaszcza w przypadku akwariów z dużą ilością roślin (akwarium roślinne, akwarium holenderskie, akwarium naturalne). Wówczas twórcy metody doszli do wniosku, że fosforany muszą być także dozowane, ale jednak z ograniczoną ilością.

Istnieje kilka modyfikacji/odmian tej metody, które różnią się między sobą dozowaniem poszczególnych składników oraz samego nawozu/nawozów. Popularniejszą wersją tej metody była swego czasu PPS-Pro (Perpetual Preservation System) oraz PPP Classic.

Oryginalny skład nawozu PMDD (bez dozowania fosforanów):

Nazwa związku	Dawka
azotan potasu	1 łyżeczka
siarczan potasu	1 łyżeczka
siarczan magnezu	2,5 łyżki
mieszanka chelatów: 7% Fe; 1,3% B; 2% Mn; 0,06% Mo; 0,4% Zn; 0,1% Cu; EDTA; DTPA	1 łyżka
woda destylowana	300 ml

Zmodyfikowany skład nawozu PMDD (z dodatkiem fosforanów):

nawóz z makroelementami:

Nazwa związku	Dawka
azotan potasu	25 [g]
fosforan monopotasowy	5,8 [g]
siarczan potasu	11 [g]
heptahydrat siarczanu magnezu (epsomit)	20 [g]
ciepła woda destylowana	500 [ml]

nawóz z mikroelementami:

Nazwa związku	Dawka
mieszanka chelatów: 7% Fe; 1,3% B; 2% Mn; 0,06% Mo; 0,4% Zn; 0,1% Cu; EDTA; DTPA (gotowe preparaty: TNC Trace, Plantex CSM+B, Microplex Chelating Agent-EDTA firmy Miller)	10 [g]
kwas askrobinowy (E300)	0,25 [g]
sorbinian potasu (E202)	0,1 [g]
ciepła woda destylowana lub RO	250 [ml]

Dozowanie nawozu PMDD

Metoda wymaga dozowania nawozu codziennie, tak żeby poziom wszystkich składników odżywczych był stabilny i żeby zapobiec wyczerpaniu jakiegokolwiek składnika.

Nawóz powinien być dozowany zawsze o tej samej porze dnia, najlepiej tuż przed włączeniem oświetlenia.

Dozowanie nawozów zależy od:

• ilości roślin (jaką powierzchnię dna zbiornika zajmują),
• rodzaju roślin (w jaki sposób pobierają składniki odżywcze – przez korzenie, czy przez liście),
• intensywności oświetlenia,
• tego czy dodatkowo stosujemy nawożenie CO₂.

Dawkowanie dla akwarium w 100% obsadzonego (chodzi o powierzchnię dna akwarium), dość intensywnie oświetlonego, w którym stosowane jest dodatkowe nawożenie CO₂:

• 2 ml nawozu z makroelementami na każde 40 l,
• 1 ml nawozu z mikroelementami na każde 40 l.

Dawkę zmniejszamy proporcjonalnie w przypadku, gdy: nie stosujemy dodatkowego nawożenia CO₂, stosujemy słabsze oświetlenie, posiadamy mniejszą liczbę roślin oraz nie wykonujemy częściowych podmian wody.

Wskaźnikiem, czy stosowana dawka jest właściwa, będzie zawsze kondycja roślin w akwarium, ich tempo wzrostu (słaby wzrost – za mało lub za dużo nawozu), pojawienie się glonów (za dużo nawozu), ewentualne pojawienie się chlorozy na liściach (za mało nawozu).

Dawkowanie nawozów można też kontrolować robiąc systematycznie testy na Fe (test taki musi mierzyć schelatowane żelazo) oraz NO₃ (test taki musi być dokładny w zakresie 5 mg/l). Jest to jednak uciążliwy, dość drogi i w zależności od użytego testu niedokładny sposób.

Może trochę upłynąć czasu, zanim określimy odpowiednią i najlepszą dawkę nawozów dla naszych roślin, ale warto go poświęcić, aby później cieszyć się ich zdrowym i pięknym wyglądem.

Dawkowanie takie pozwala utrzymać w akwarium następujące stężenia składników odżywczych:

• NO₃ – 3-5 mg/l
• PO₄ ≤ 0,1 mg/l
• Fe – 0,1 mg/l
• CO₂ – 15-20 mg/l

Pozostałe informacje i wskazówki

W przypadku tej metody nie ma restrykcyjnych wytycznych dotyczących częściowych podmian wody - inni użytkownicy metody sugerują, aby dokonywać 30-50% częściowej podmiany wody raz na 1 lub 2 tygodnie.

Co do dodatkowego nawożenia CO₂ jego poziom w akwarium powinien być stabilny, ale nie większy niż 20 ppm (20 mg/l).

Nawóz w ramach metody PMDD można sporządzić samodzielnie lub kupić gotowy. Przed użyciem należy wstrząsnąć, a przechowywany powinien być w suchym, ciemnym miejscu, w temperaturze pokojowej.

Metoda PMDD dostarcza roślinom komplet składników odżywczych w relatywnie niewielkich ilościach, zapewnia ich umiarkowany wzrost, a limitowanie ilości fosforanów powoduje, że nie potrzebujemy w akwarium tak dużej ilości dwutlenku węgla.

Nawożenie EI – Estimative Index

Wprowadzenie

Metoda ta została stworzona przez Toma Barr i polega na dozowaniu substancji odżywczych (również fosforanów) bez konieczności monitorowania tych składników w akwarium (bez potrzeby używania testów). W tym przypadku dozowanie nawozu odbywa się z lekkim nadmiarem, aby upewnić się, że żadnego składnika nie zabraknie roślinom. Nadmiar ten jest usuwany na początku każdego cyklu dozowania przez dokonywanie systematycznej, ale dużej podmiany części wody – ma to na celu zapobieżenie ewentualnemu przedawkowaniu nawozu (inhibicji jego poszczególnych składników).

Metoda EI pozwala nawozić rośliny w ilości „przybliżonej”, prawie dokładnie wymaganej przez nie (szacowanie ilości substancji odżywczych, a nie dozowanie ściśle określonej dawki).

Metoda ta jest szczególnie polecana do akwariów z silnym oświetleniem oraz dużą ilością roślin, jednak po odpowiednim zmniejszeniu dawki może być używana także w zbiornikach ze słabszym światłem.

Skład płynnego nawozu EI:

nawóz z makroelementami:

Nazwa związku	Dawka
azotan potasu	33 [g]
fosforan monopotasowy	7,2 [g]
siarczan magnezu	(*)
TNC GH Boost lub Seachem Equilibrium	(**)
ciepła woda destylowana lub RO	250 [ml]

(*) - dodajemy, gdy nasza woda kranowa jest uboga w magnez – Mg < 5-10 mg/l;

(**) - dodajemy, gdy twardość ogólna naszej wody jest bardzo niska, GH < 3.

nawóz z mikroelementami:

Nazwa związku	Dawka
mieszanka chelatów: 7% Fe; 1,3% B; 2% Mn; 0,06% Mo; 0,4% Zn; 0,1% Cu; EDTA; DTPA (gotowe preparaty: TNC Trace, Plantex CSM+B, Microplex Chelating Agent-EDTA firmy Miller)	10 [g]
kwas askrobinowy (E300)	0,25 [g]
sorbinian potasu (E202)	0,1 [g]
ciepła woda destylowana lub RO	250 [ml]

Dozowanie nawozu EI

Nawóz w ramach metody EI można sporządzić samodzielnie lub kupić gotowy. Jeżeli chodzi o nawozy gotowe, to mamy do wyboru jego dwie postaci:

• płyn (np.: Seachem Flourish, TNC Lite, Tropica Plant Nutrition, Easy-Life Profito);
• proszek (np.: firmy Plantex).

Cykl dozowania nawozów zależy od:

• ilości roślin (jaką powierzchnię dna zbiornika zajmują),
• rodzaju roślin (w jaki sposób pobierają składniki odżywcze – przez korzenie, czy przez liście),
• intensywności oświetlenia;
• postaci nawozu (płyn lub proszek).

Cykl dozowania nawozu w płynie:

Dzień tygodnia	Czynność
poniedziałek	50-70% podmiany wody 5 ml na każde 50 l wody nawozu z makroelementami
wtorek	2,5 ml na każde 50 l wody nawozu z mikroelementami
środa	5 ml na każde 50 l wody nawozu z makroelementami
czwartek	2,5 ml na każde 50 l wody nawozu z mikroelementami
piątek	5 ml na każde 50 l wody nawozu z makroelementami
sobota	2,5 ml na każde 50 l wody nawozu z mikroelementami
niedziela	dzień odpoczynku

Cykl dozowania nawozu w proszku:

Dozowanie proszków zależy od objętości akwarium i odbywa się wg tego samego cyklu, co dozowanie nawozów w płynie.

Metoda EI wymaga dozowania nawozu codziennie, z zachowaniem cyklu dozowania, tak żeby poziom wszystkich składników odżywczych był stabilny i żeby zapobiec wyczerpaniu jakiegokolwiek składnika.

Nawóz powinien być dozowany zawsze o tej samej porze dnia, najlepiej tuż przed włączeniem oświetlenia.

Dawki nawozów można zmieniać w zależności od potrzeb naszych roślin. Zaleca się, aby rozpocząć od dozowania maksymalnej dawki i po zakończeniu pełnych trzech cykli dozowania zmniejszyć ją. Zmianę ilości nawozów zawsze dokonujemy po pełnych trzech cyklach dozowania danej dawki. Zmniejszanie dawki kontynuujemy do momentu pojawienia się niepożądanych efektów zbyt małej ilości nawozów (złej kondycji roślin) – wówczas dawkę zwiększamy do najniższej, przy której rośliny zdrowo się rozwijały (z zachowaniem trzytygodniowego cyklu).

Stosowanie metody EI pozwala utrzymać w akwarium następujące stężenia składników odżywczych:

• NO₃ – 20-30 mg/l
• PO₄ – 1-3 mg/l
• Fe – 0,5 mg/l
• CO₂ – 30 mg/l
• K – 20-30 mg/l
• Mg – 10 mg/l

Pozostałe informacje i wskazówki

W przypadku stosowania tej metody wymagane jest dokonywanie systematycznej (co tydzień) i dużej (50-70%) częściowej podmiany wody. Zabieg ten ma na celu usunięcie z wody ewentualnych nadwyżek nawozu oraz powstałych odpadów organicznych.

Przy stosowaniu tej metody wymagane jest wysokie stężenie CO₂ w wodzie i musi być ono utrzymywane na stałym poziomie 30 ppm (30 mg/l). Pojawienie się glonów w akwarium oznacza, że w wodzie jest nieodpowiednie (zbyt małe) stężenie dwutlenku węgla.

Stosowanie metody nawożenia EI wymaga także dobrej cyrkulacji wody w akwarium – minimum 10-cio krotności nominalnego przepływu filtra do objętości zbiornika.

Porównanie metod nawożenia PMDD i EI

Nawożenie pojedynczymi makroelementami i mikroelementami - wskazówki

Makroelementy:

1. Azot N – rośliny bardzo szybko reagują na dodatek tego nawozu. Azot w nawozie może występować w różnej postaci i od tego zależy jego dozowanie:
   • azot w formie amoniaku – jest to mało efektywny nawóz, który dawkujemy proporcjonalnie do masy roślinnej w akwarium, nawóz w takiej postaci polecany jest doświadczonym akwarystom;
   • azot w postaci związków nieorganicznych (np. azotan potasu) – bardziej efektywny rodzaj nawozu, który nie stanowi zagrożenia dla organizmów żywych.
2. Fosfor P – ilość fosforu jest ściśle powiązana z ilością substancji organicznej i biomasy w akwarium. Dozowanie fosforu w akwarium, gdzie mamy znaczną przewagę ryb i innych zwierząt wodnych nad roślinami, nie jest wymagane. Inaczej sprawa wygląda, gdy te proporcje się odwrócą. Często powielanym mitem jest obciążanie odpowiedzialnością za problem z glonami w akwarium właśnie obecności fosforanów w zbiorniku. Nic bardziej mylnego – udowodniono naukowo, że fosfor w pierwszej kolejności pobierają rośliny wyższe. Nawozy uzupełniające ten pierwiastek również występują w różnych postaciach:
   • fosfor w postaci związków nieorganicznych, który jest dobrze przyswajany przez rośliny (np. diwodorofosforan potasu);
   • fosfor w postaci fosforanu wapnia – związek trudno rozpuszczalny w wodzie, a przez to mało efektywny.
3. Potas K – najbardziej zalecaną postacią tego nawozu jest płyn – tak, aby rośliny mogły absorbować potas przez liście. Powinien on być dawkowany w takiej samej ilości, co azot – jego nadmiar nie jest szkodliwy dla roślin, gdyż rośliny magazynują te nadwyżki w swoich komórkach.
4. Wapń Ca – dozowanie tego nawozu wymaga szczególnej uwagi w wodach bardzo miękkich. Zazwyczaj stężenie tego pierwiastka w wodzie wodociągowej jest na odpowiednim poziomie i nie wymaga dodatkowego nawożenia.
5. Siarka S – zazwyczaj stężenie tego pierwiastka w wodzie wodociągowej jest na odpowiednim poziomie i nie wymaga dodatkowego nawożenia.
6. Magnez Mg – woda wodociągowa zawiera dużo więcej magnezu niż rośliny potrzebują. Dlatego najlepszym „nawozem” tego pierwiastka będą systematyczne podmiany części wody. Proporcja pomiędzy zawartością Ca oraz Mg w wodzie akwariowej powinna wynosić 3 do 1 lub 4 do 1.

Mikroelementy:

1. Żelazo Fe – na efektywność danego nawozu wpływ ma forma żelaza użyta do jego produkcji. Żelazo w postaci tlenków lub wodorotlenku nie rozpuszcza się w wodzie, a przez to nie jest absorbowane przez rośliny. Formę rozpuszczalną stanowią związki chelatowane żelaza – ustabilizowane chemicznie poprzez zastosowanie odpowiednich chelatorów (np. kwasu cytrynowego, EDTA, DTPA, HEDTA).
2. Mangan Mn – najczęściej niedobory tego pierwiastka występują przy wysokim pH wody. W niskim pH pierwiastek jest lepiej przyswajany przez rośliny.
3. Miedź Cu – dozowanie tego pierwiastka powinno być bardzo ostrożne, gdyż miedź jest niezmiernie trująca dla wszystkich organizmów żyjących w naszym akwarium, a także jej zbyt wysokie stężenie może hamować przyswajanie innych mikroelementów.
4. Cynk Zn – przyswajalność cynku przez rośliny jest ściśle powiązana z temperaturą wody w akwarium – ze spadkiem temperatury przyswajalność tego pierwiastka również maleje. Oznacza to, że zbiorniki zimnowodne (np. biotopu Europy) mogą borykać się z niedoborami cynku.
5. Bor B – tutaj na przyswajalność pierwiastka wpływa pH wody – im większe pH, tym mniejsza przyswajalność boru. Oznacza to, że z niedoborami boru mogą borykać się akwaria, w których pH >7,5. Obniżony poziom B wpływa dodatkowo na ograniczenie przyswajania innych substancji odżywczych: żelaza, magnezu, kobaltu, potasu i fosforu. Dozowanie tego pierwiastka zależy od typu rośliny – tego w jaki sposób pobiera substancje odżywcze z wody.
6. Molibden Mo – niedobory tego pierwiastka najczęściej pojawiają się w akwariach z wodą o odczynie kwaśnym (ze spadkiem pH przyswajalność tego pierwiastka również maleje). Dozowanie nawozu z Mo zależy od konkretnego gatunku rośliny.
7. Chlor Cl – w przypadku chloru woda wodociągowa jest wystarczającym źródłem tego pierwiastka.

Antagonizmy pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami:

• zbyt duże stężenie Fe – zmniejszenie przyswajalności Mn i Zn;
• zbyt duże stężenie Zn – zmniejszenie przyswajalności Cu i Fe;
• zbyt duże stężenie Mn – zmniejszenie przyswajalności Fe i Zn;
• zbyt duże stężenie Cu – zmniejszenie przyswajalności Fe, Mn i Zn;
• duże pH wody – zmniejszenie przyswajalności P, Fe, Cu, Zn, Mg i B;
• małe pH wody – zmniejszenie przyswajalności K, Ca, S.

Wymagane stężenia składników odżywczych w akwarium z roślinami:

• CO₂ – 20-30 mg/l
• NO₃ – 5-30 mg/l
• PO₄ – 0,1-1,5 mg/l
• K – 5-30 mg/l
• Fe – 0,1-0,5 mg/l
• Mg – 5-10 mg/l
• Ca – 20-30 mg/l

Techniki nawożenia dwutlenkiem węgla

W zależności od wielkości naszego akwarium, rodzaju stosowanego w nim oświetlenia, ilości i rodzaju roślin a także ilości ryb i innych zwierząt akwariowych możemy wybrać jedną z trzech metod nawożenia wody w dwutlenek węgla. Zaliczamy do nich:

• zastosowanie specjalnych preparatów w płynie;
• zastosowanie bimbrowni;
• zastosowanie butli wysokociśnieniowej.

Węgiel w płynie

Prawda jest taka, że reklamowane preparaty CO₂ w płynie nie mają nic wspólnego z gazowym dwutlenkiem węgla. Preparaty te są zwyczajnymi nawozami wzbogacającymi naszą wodę w węgiel organiczny. Nie stanowią one alternatywy do nawożenia dwutlenkiem węgla, ale wspomagają jego użycie.

Samodzielnie nawozy tego typu dobrze się sprawdzają w małych akwariach (do 50 l), zwłaszcza w krewetkariach oraz zbiornikach z niewielką ilością światła (do 0,6 W/l). Bardzo często są one także stosowane przez akwarystów używających butli wysokociśnieniowej – jako dodatkowe źródło węgla.

Zalety używania preparatów w płynie:

• przystępna cena;
• wydajność preparatów;
• łatwość i precyzyjność dozowania;
• dodatkowe działanie glonobójcze;
• preparaty zazwyczaj zawierają dodatkowe, korzystne składniki np.: przekształcające Fe 3+ na przyswajalny Fe 2+, kwasy huminowe itp.

Wady używania preparatów w płynie:

• przedawkowanie preparatów może zabić pożyteczne bakterie nitryfikacyjne w filtrze i podłożu;
• preparaty na bazie aldehydu glutarowego nie nadają się do akwariów o pH > 7,5;
• dyskusyjna skuteczność stosowania samych preparatów (bez dodatkowych nawozów) w dawkach zalecanych przez producentów – zdania są podzielone od osób, które nie zauważyły żadnych zmian po zastosowaniu nawozu, do zwolenników tej metody.

Bimbrownia domowym sposobem

Domowej roboty system nawożenia dwutlenkiem węgla nazywany jest bimbrownią. Zastosowanie bimbrowni zalecane jest dla średniej wielkości akwariów (do 100 L) i oświetlenia powyżej 0,6 W/l.

Budowa bimbrowni jest bardzo prosta - składa się z dwóch plastikowych butelek połączonych wężykami. Działanie takiej bimbrowni obrazuje poniższy schemat:

Do przygotowania bimbrowni będziemy potrzebowali dwóch butelek PET z nakrętkami - 2 L (na zacier fermentacyjny) i 0,5 L (do filtrowania/oczyszczenia gazu). W nakrętce dużej butelki robimy otwór na rurkę. Wprowadzamy przez niego wężyk w taki sposób, aby wszedł do butelki na około centymetr (nie może dotykać zacieru). W nakrętce małej butelki robimy dwie dziurki i umieszczamy w nich dwie rurki - jedna to ta, która wychodzi z dużej butelki a druga to ta, która idzie do dyfuzora. Rurka idąca z dużej butelki i wchodząca do małej musi być zanurzona w wodzie jak najniżej. Natomiast rurka wychodząca do dyfuzora powinna być jak najwyżej, nie dotykając wody. Rurki w nakrętkach uszczelniamy silikonem, aby dwutlenek węgla nam nie uciekał przez nieszczelności (silikon schnie około 24-48 h).

Do przygotowania zacieru używamy 10 dag drożdży spożywczych, 400 g cukru i 1 L letniej wody. Rozdrobnione drożdże rozpuszczamy w wodzie. To samo robimy z cukrem - oba składniki umieszczamy w butelce 2 L i zalewamy pozostałą wodą. Tak skonstruowana bimbrownia w krótkim czasie (od 30 min do kilku godzin) zacznie dostarczać dwutlenku węgla. Można zwiększać lub zmniejszać ilość drożdży, co da nam dłuższe działanie o mniejszym natężeniu CO₂ lub krótsze działanie o silniejszym wydzielaniu CO₂. Czas działania bimbrowni waha się od 1 do 4 tygodni.

Jako dyfuzor można zastosować kostkę napowietrzającą o bardzo drobnej strukturze - np. kostka z drewna lipowego.

W nocy powinniśmy zaniechać nawożenia dwutlenkiem węgla, ponieważ w ciemności nie dochodzi do procesów fotosyntezy - rośliny oddychają wytworzonym za dnia tlenem, a wydalają do wody dwutlenek węgla. Łatwo wówczas o przekroczenie jego stężenia, a co za tym idzie obniżenia pH (więcej kwasu węglowego w wodzie - większe zakwaszenie wody), a każda zmiana pH o 1 stopień skutkuje tak naprawdę dziesięciokrotną zmianą stężenia jonów (funkcja logarytmiczna).

Zalety stosowania bimbrowni:

• niskie koszty eksploatacji;
• łatwość wykonania instalacji;
• dobra dla początkujących akwarystów, którzy jeszcze nie są pewni, jak długo będą zajmowali się tym hobby.

Wady stosowania bimbrowni:

• okres trwałości bimbrowni zależy od temperatury otoczenia;
• brak możliwości regulacji wydzielanego dwutlenku węgla – produkcja gazu jest ciągła, przez co ma zasadniczy wpływ na wartość pH w akwarium;
• brak możliwości zaprzestania podawania gazu w nocy (gdy oświetlenie jest wyłączone) – duże wahania pH w akwarium;
• spadek wydajności wydzielania dwutlenku węgla w czasie działania bimbrowni (najwięcej wydzielane jest w początkowym okresie eksploatacji instalacji);
• możliwość przedostania się zacieru fermentacyjnego do akwarium przy zastosowaniu tylko jednej butelki lub dwóch z zacierem;
• w przypadku utraty drożności (zatkania odpływu CO₂ z urządzenia) może dojść do rozsadzenie zbiornika fermentacyjnego.

Butla wysokociśnieniowa do nawożenia dwutlenkiem węgla

Ta metoda nawożenia wody w dwutlenek węgla polecana jest do akwariów powyżej 100 litrów, które są silnie oświetlone i posiadają przewagę roślin nad zwierzętami lub posiadają wymagające gatunki roślin.

Podstawowy zestaw do nawożenia dwutlenkiem węgla metodą wykorzystującą butlę wysokociśnieniową składa się z:

• butli wysokociśnieniowej;
• reduktora;
• przewodu pneumatycznego/wężyka ciśnieniowego;
• dyfuzora.

Dodatkowymi elementami zestawu poprawiającymi jego skuteczność są:

• zaworek precyzyjny (igłowy);
• elektrozawór;
• zaworek przeciwzwrotny;
• licznik bąbelków;
• sterownik czasowy – zegar włącz/wyłącz.

Zestaw można zmontować za pomocą szybkozłączek (wygodniejsze w użyciu, ale często są przyczyną nieszczelności) lub przy pomocy kształtek „na sztywno” (np.: nypli, muf itp.). Drugi sposób wymaga dodatkowego uszczelnienia taśmą teflonową lub pakułami.

Dodatkowe akcesoria (gadżety) do zestawu nawożenia CO₂

• indykator dwutlenku węgla: umożliwia stały monitoring zawartości CO₂ w akwarium;
• komputery pH – pozwalają na regulowanie dawkowania CO₂ na podstawie wartości pH wody w akwarium.

Butla wysokociśnieniowa

Zazwyczaj butle stosowane w akwarystyce mają pojemność 0,5 kg lub 2 kg. Przy wyborze butli powinniśmy się kierować jej aktualnymi atestami i certyfikatami (legalizacja), powinniśmy się upewnić, czy nie jest ona regenerowana np.: po starej gaśnicy oraz czy wyposażona jest w zawór zabezpieczający. Ważnym parametrem jest także możliwość ponownego napełnienia.

Reduktor

Reduktory służą do dostosowania wysokiego ciśnienia z butli (jego zredukowania) do niższego, wykorzystywanego w akwarystyce.

Wykorzystywane reduktory do zestawu nawożenia CO₂ mogą posiadać 1 zegar/manometr (wskazuje wysokie ciśnienie w butli) lub 2 zegary/manometry (jeden wskazuje wysokie ciśnienie w butli, drugi niskie ciśnienie po redukcji), może być już wyposażony w zawór precyzyjny igłowy, w zaworek przeciwzwrotny oraz/lub licznik bąbelków – wszystko zależy od producenta i przeznaczenia reduktora (te z przeznaczeniem typowo akwarystycznym zazwyczaj posiadają wszystkie wymienione wyżej elementy).

Przewód pneumatyczny

Przewód pneumatyczny to nic innego jak wężyk plastikowy służący do połączenia wszystkich elementów naszego zestawu. Ważne jest to, aby był on wytrzymały na działanie wysokiego ciśnienia.

Dyfuzor

Zadaniem dyfuzora jest ułatwienie rozpuszczenia dwutlenku węgla w wodzie – rozbicie jego bąbelków na jak najmniejszy rozmiar (tzw. mikrobąbelki).

Wyróżniamy dyfuzory wewnętrzne (umieszczane wewnątrz akwarium) i zewnętrzne (umieszczane na zewnątrz akwarium – bardziej efektywne).

Dyfuzory wewnętrzne są otwarte z jednej strony, mogą być różnego kształtu (fajkowy, cylindryczny, „kwiatowy”), wykonane z tworzywa sztucznego lub ze szkła, zazwyczaj zawierają spiek ceramiczny, który rozbija bąbelki gazu, mogą być zintegrowane dodatkowo z licznikiem bąbelków (zatopiona spirala) lub/i zaworem przeciwzwrotnym. Dyfuzor wewnętrzny powinien być umieszczony jak najbliżej dna, pod wylotem z filtra.

Dyfuzory zewnętrzne (przepływowe) są całkowicie zabudowane i także zawierają spiek ceramiczny do rozbicia bąbelków. To co je odróżnia od tradycyjnych dyfuzorów, to możliwość bezpośredniego podłączenia do węża wylotowego z filtra zewnętrznego lub pompy cyrkulacyjnej. W ten sposób przepływająca woda przez dyfuzor nasyca się nawet w 100% dwutlenkiem węgla. Dyfuzory tego typu zalecane są przede wszystkim do bardzo dużych akwariów.

Zaworek precyzyjny igłowy

Służy on do dokładnej regulacji przepływu dwutlenku węgla.

Może on być zintegrowany z jednym z elementów zestawu (np. reduktorem, dyfuzorem) lub można dokupić go oddzielnie i zamontować w odpowiednim miejscu na przewodzie pneumatycznym.

Elektrozawór

Pozwala na sterowanie nawożeniem dwutlenku węgla – pozwala dostosować metodę do potrzeby nawożenia CO₂ w dzień i zaprzestania nawożenia w nocy. Niezbędne jest podłączenie elektrozaworu do sterownika czasowego (zegar włącz/wyłącz) – zawór otwiera się po włączeniu do prądu (normalnie zawór jest zamknięty).

W zależności od budowy elektrozaworu będzie on się znacznie nagrzewał (całkiem duży problem) lub nie. Elektrozawory, które się nie nagrzewają podczas użytkowania to elektrozawory impulsowe. Elektrozawory mogą być zintegrowane z zaworkiem przeciwzwrotnym.

Zaworek przeciwzwrotny/zwrotny

Zawór ten zapobiega cofaniu się wody z akwarium i zabezpiecza nasz zestaw przed uszkodzeniem.

Może być on zintegrowany z jednym z elementów naszego zestawu (np. elektrozaworem) lub można kupić go oddzielnie i zamontować w odpowiednim miejscu na przewodzie pneumatycznym.

Licznik bąbelków

Umożliwia kontrolowanie przepływu dwutlenku węgla – za jego pomocą możemy liczyć bąbelki w jednostce czasu.

Zazwyczaj jest to szklany lub plastikowy cylinder zakończony z obu stron odpowiednimi wyprowadzeniami do podłączenia do przewodu pneumatycznego.

Sposób montażu zestawu do nawożenia dwutlenkiem węgla

Sposób podłączenia zestawu ilustruje poniższy schemat:

1. Przed przystąpieniem do montażu zestawu powinniśmy wcześniej (przez minimum 24 h) namoczyć w ciepłej wodzie membranę (spiek ceramiczny) dyfuzora.
2. Do butli wysokociśnieniowej należy dobrze (szczelnie) przykręcić reduktor. Właściwa praca reduktora wymaga pionowego ustawienia butli i reduktora.
3. Przewód pneumatyczny przycinamy na wymaganą długość. Jeden koniec montujemy do namoczonego wcześniej dyfuzora, drugi – do reduktora. Aby przewód był bardziej elastyczny, można wcześniej jego końce namoczyć w ciepłej wodzie.
4. Dodatkowe elementy montujemy w odpowiedniej kolejności przecinając za każdym razem przewód pneumatyczny – za reduktorem zawór precyzyjny, potem elektrozawór, zawór przeciwzwrotny oraz licznik bąbelków.
5. Licznik bąbelków montujemy jak najbliżej dyfuzora i musimy napełnić go wodą. Aby tę czynność ułatwić przecinamy przewód w odpowiednim miejscu; odpinamy część przewodu od elektrozaworu; wylot licznika montujemy na jeden koniec tej części; licznik zanurzamy w akwarium, całkowicie napełniamy wodą; aby wodę zatrzymać, licznik pozostawiamy zanurzony a drugi koniec odpiętej wcześniej części przewodu łączymy z powrotem z elektrozaworem; wyciągamy licznik z akwarium i podłączamy do przewodu pneumatycznego (części od strony dyfuzora). Licznik bąbelków montujemy do zewnętrznej ściany akwarium.
6. Podłączony zestaw możemy uruchomić. Przed otwarciem głównego zaworu butli upewniamy się, że wszystkie zawory reduktora są zamknięte. Następnie główny zawór butli odkręcamy do końca i cofamy o pół obrotu (cofanie zaworu ma zapobiec jego ewentualnemu zapieczeniu w przyszłości). Przy całkowitym napełnieniu butli manometr powinien wskazywać ciśnienie ok. 60 atmosfer. W trakcie użytkowania, ciśnienie to będzie powoli spadało do zera.
7. Właściwej regulacji przepływu gazu dokonujemy przy pomocy zaworu precyzyjnego (igłowego) – obserwujemy przepływ dwutlenku węgla z dyfuzora lub regulujemy do odpowiedniej ilości bąbelków na jednostkę czasu na liczniku bąbelków (jeżeli taki posiadamy).
8. Należy mieć na uwadze, że im więcej połączeń w naszym zestawie, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieszczelności i szybsze zużycie gazu. Nieszczelność połączeń można sprawdzić poprzez posmarowanie ich wodą zmieszaną z pieniącym środkiem (np. płynem do mycia naczyń) – pojawienie się bomblujących pęcherzy potwierdzi przerwy w układzie. Najczęściej nieszczelności występują przy połączeniu butli z reduktorem (najlepiej zabezpieczyć gwint taśmą teflonową lub pakułami) oraz szybkozłączach (zwłaszcza przy wielokrotnym montowaniu i rozmontowaniu zestawu – przewód pneumatyczny ulega zużyciu, rozszerza się).

Jak kontrolować ilość dwutlenku węgla w akwarium.

Jak wiadomo niewłaściwy poziom dwutlenku węgla niesie za sobą poważne konsekwencje – zbyt duża jego ilość obniża gwałtownie pH wody oraz jest przyczyną występowania przyduchy u ryb (choroby spowodowanej brakiem tlenu). Przedawkowanie CO₂ nie sprzyja także kondycji roślin, gdyż jego obecność w wodzie wpływa na szybkość pobierania innych składników odżywczych przez rośliny. Im więcej CO₂ tym szybciej i łatwiej możemy doprowadzić do powstania braków makro lub/i mikroelementów, a tym samym ich niedoborom i złej kondycji roślin. W takiej sytuacji glony wygrywają z roślinami konkurencję o składniki odżywcze i szybko zaczynają dominować w akwarium.

Dlatego tak ważne wydaje się właściwe dozowanie CO₂. Pomiaru dwutlenku węgla w wodzie dokonuje się pośrednio, na podstawie pomiaru jej pH. W tym celu możemy wykorzystać:

• pH paski – są mało dokładne;
• indykatory CO₂ – wynik odczytywany jest z opóźnieniem;
• pH metry i pH komputery – drogie, wymagają dodatkowych odczynników (buforów) i precyzyjnej kalibracji;
• stopniowe zwiększanie CO₂ i obserwacja życia w akwarium – metoda czasochłonna ale polecana przez większość akwarystów – polega ona na początkowym ustawieniu wartości przepływu gazu na 1 bąbelek/sekunda; po godzinie obserwacji życia w akwarium zwiększamy dawkę o kolejny bąbelek (2 bąbelki/sekunda) i ponownie obserwujemy zachowanie ryb i kondycję roślin; dawkę dwutlenku węgla zwiększamy do momentu zaobserwowania oznak przyduchy u ryb (gwałtowne ruchy ryb, zmniejszony lub brak apetytu, intensywne otwieranie pokryw skrzelowych, przebywanie blisko powierzchni wody, dziubkowanie itp.); wówczas zmniejszamy dawkę dwutlenku węgla do poprzedniej, w której te objawy nie występowały.

Wskazówki dotyczące nawożenia roślin dwutlenkiem węgla

Dwutlenek węgla znajduje się w wodzie w podobnym stężeniu, co w powietrzu, jednak w wodzie gaz ten jest około 10 tysięcy razy wolniej rozpuszczalny niż w powietrzu. Jego stężenie jest ściśle powiązane z twardością węglanową oraz pH wody. Im twardość węglanowa jest wyższa, tym mniejsze wahania pH i dwutlenku węgla. Im wyższe jest pH wody, tym mniejsze stężenie CO₂. Rośliny bez dodatkowego nawożenia CO₂ rosną 6-10 razy wolniej niż, kiedy ten gaz jest nawożony.

Dodatkowe nawożenie dwutlenkiem węgla nie jest konieczne w akwariach słabo oświetlonych i z roślinami mało wymagającymi. Jednak wówczas musimy zapewnić kilkugodzinną przerwę w oświetlaniu, aby pobierany przez rośliny CO₂ mógł się zregenerować (rośliny bez światła nie pobierają z wody dwutlenku węgla, przeciwnie – wydalają go).

Dodatkowe nawożenie dwutlenkiem węgla jest konieczne w silnie oświetlonych akwariach, kiedy mamy przewagę roślin w stosunku do zwierząt wodnych. Gaz ten dozujemy także, gdy hodujemy w całkowitym zanurzeniu rośliny błotne lub lądowe, które w naturalnym środowisku rosną całkowicie wynurzone.

W czasie, kiedy mamy wyłączone oświetlenie i jest ciemno nigdy nie nawozimy wody dwutlenkiem węgla – rośliny bez światła nie absorbują CO₂.

Ilość światła i dwutlenku węgla jest powiązana wzajemnie i wpływa na prędkość pobierania innych składników odżywczych przez rośliny. Im mniej dwutlenku węgla w akwarium, tym mniej światła potrzebujemy.

Przy nawożeniu dwutlenkiem węgla wskazana jest bardzo dobra cyrkulacja wody w akwarium, nie zaleca się natomiast używania filtrów podżwirowych lub pompek napowietrzających – przyspieszają ulatnianie gazu ze zbiornika.