Akwarystyka - Ciekawostki dotyczące akwarium, morza, ryb itp

Ach te rekiny

Rekiny są rybami, jednymi z najstarszych zwierząt na ziemi. Pierwsze pojawiły się już 400 mln lat temu - ponad 100 mln lat wcześniej, niż rozpoczęła się era dinozaurów. Przez te wszystkie lata natura stworzyła doskonałego drapieżnika. Wśród jego licznych umiejętności wystarczy wymienić, że są bardzo szybkie i wytrzymałe, posiadają najbardziej czułe elektroreceptory na pysku, dzięki którym potrafią wyczuć impuls nawet pojedynczego nerwu u potencjalnej ofiary. Posiadają także specjalne receptory ciśnienia reagujące na ruch w otoczeniu. Mają znakomity węch - potrafią wyczuć krew z odległości kilkuset metrów. Pomimo tego ataki tych zwierząt na ludzi są przypadkowe i wynikają raczej z pomyłki niż z celowego działania. Przynajmniej tak twierdza naukowcy.

Konik czy jednak ryba?

Konik morski jest rybą, ale nie taką zwykłą. Może pochwalić się bardzo chwytnym ogonem (jak u małp) oraz wyjątkowymi oczami. Tak, jak kameleon porusza nimi we wszystkich kierunkach.

Akwarystyka i jej początki

Początki akwarystyki datowane są na ponad 2,5 tys. lat przed naszą erą. Europa bardzo późno zaczęła przygodę z akwarystyką, bo dopiero w XIX wieku. W Polsce natomiast początki akwarystyki ustalono na 1886 rok - wtedy to zaczęto drukować czasopismo "Wszechświat", na łamach którego pojawiały się artykuły związane z akwarystyką. Pierwsze towarzystwo akwarystyczne w Polsce powstało 2 sierpnia 1909 roku w Chorzowie pod nazwą "Stowarzyszenia Lubowników Akwariów i Terrariów, oraz Pielęgnowania Pomników Natury - AGRION".

Odmiany hodowlane złotej rybki

Już w starożytnych Chinach hodowano karasie złociste co zaowocowało powstaniem wielu odmian tej pięknej rybki. Niektóre odmiany:

Czerwona, błękitna, a może żółto-przezroczysta krew

Czerwony kolor krwi nikogo nie dziwi. Znamy także, chociażby z litreatury, błękitnokrwistych przedstawicieli arystokracji. Ale żółto-przezroczysta krew może niejednego zaskoczyć. Okazuje się, że istnieje rodzina morskich ryb okoniokształtnych, które są jedynymi kręgowcami pozbawionymi hemoglobiny we krwi, a co za tym idzie jej charakterystycznego koloru. Tlen w tym przypadku rozpuszczony jest w osoczu i wraz z nim transportowany jest po organizmie. Ryba może żyć bez hemoglobiny, ponieważ jej metabolizm jest spowolniony, a wody, w których żyje (Arktyka i Antarktyda), cechuje wysoka rozpuszczalność tlenu i niska temperatura. Przedstawicielami tej rodziny są ryby białokrwiste, zwane także bielankowatowymi (Channichthyidae).

Uwaga na trujące ryby

Wszyscy wiemy o dobroczynnym wpływie mięsa rybiego na nasz organizm. Okazuje się, ze istnieje około 400 gatunków ryb słodkowodnych i morskich, których spożycie może wywołać bardziej lub mniej niekorzystne objawy zatrucia pokarmowego u człowieka, a nawet śmierć. W Polsce do takich ryb zaliczamy brzanę (Barbus barbus), której ikra oraz mięso w czasie tarła jest trujące; węgorza europejskiego (Anguilla anguilla), którego krew wywołuje zatrucia podobne do jadu węża; szczupaka pospolitego (Esox lucius), którego ikra może być silnie toksyczna.

Salon fryzjerski w centrum dżungli amazońskiej

Wydawałoby się, ze Indianie z Ameryki Środkowej zamieszkujący dziką i niedostępną dżunglę nie zwracają zbytnio uwagi na swoje uczesanie bądź długość włosów. Nic bardziej mylnego. Oni również obcinają włosy, ale jak przystało na ludzi lasu, używają do tego szczęk piranii i ich super ostrych zębów. Nic nie może się zmarnować.

Dalia - "śpiąca królewna" Alaski

Dalia, inaczej czarna ryba (Dallia pectoralis), potrafi żyć nawet 7 miesięcy w stanie hibernacji w zamarzniętej wodzie. W tym celu ryba zagrzebuje się w podłożu schodząc na głębokość nawet 7-8 metrów.

Najszybsza ryba na świecie

Najszybszą rybą na świecie jest Żaglica (Istiophorus albicans). Jest rybą morską i może pływać z prędkością dochodzącą do 100 km/h przy masie przekraczającej 50 kg i długości ok 3 m. Gatunek ten również lubi prezentować swoją okazałą płetwę grzbietową (w kształcie żagla) ponad powierzchnią wody.

Rekiny w słodkich wodach?

Owszem, jest to możliwe. Przykładem może być Jezioro Nikaragua w Nikaragui, w którym na stałe zadomowił się bardzo agresywny rekin: żarłacz tępogłowy (Carcharhinus leucas). Dorasta do 3 metrów i sieje powszechny postrach wśród okolicznych mieszkańców. Początkowo rekin ten został uznany za gatunek endemiczny dla tego jeziora. Następnie sądzono, że rekin został uwięziony w jeziorze (w czasie jego powstawania) i przystosował się do panujących tam warunków. Obecnie wiadomo, że rekiny te swobodnie wędrują między jeziorem a Morzem Karaibskim z wodami rzeki San Juan łączącej oba zbiorniki.

Największy żyjący kręgowiec nie będący ssakiem

Największą rybą świata jest rekin wielorybi (Rhincodon typus), który może osiągać do 20 m długości i ważyć do 25 ton. Jego charakterystyczne plamy na ciele tworzą unikalny wzór dla każdego osobnika, niczym linie papilarne u człowieka. Gatunek ten istnieje na ziemi około 60 mln lat i może się pochwalić najgrubszą skórą wśród zwierząt. Nie stanowi większego zagrożenia dla człowieka, chociaż sprowokowany potrafi zaatakować. Odżywia się przede wszystkim planktonem, ikrą oraz narybkiem - powodem jest jego wąski przełyk. Może dożyć 70 lat.

Najmniejsza ryba na świecie

Rekordzistą w tej dziedzinie jest od 1996 roku Paedocypris progenetica, gatunek słodkowodnej ryby z rodziny karpiowatych o długości ciała 7,9 mm. Gatunek ten został odkryty na Sumatrze oraz Bintanie. Pokonał on dotychczasowego rekordzistę małego wzrostu - Schindleria brevipinguis - o zaledwie 0,5 mm długości.

Największa ryba słodkowodna

Nie tylko ludzie biją rekordy Guinessa. Również zwierzęta. Przykładem może być zdobyty w 2005 roku tytuł "największej słodkowodnej ryby na świecie" przez sumokształtnego pangaza (Pangasianodon gigas), który uzyskał 270 cm długości. Rekordzista pochodzi, a raczej pochodził, z Tajlandii, z rzeki Mekong.

Kukułka wśród ryb

Giętkoząb Cętkowany (Synodontis multipunctatus) lubi podrzucać swoje jaja, tak samo, jak kukułka. Wykorzystuje do tego pielęgnice, których tarło inicjuje składanie jajeczek u giętkozębów. Pielęgnica zbiera do pyska zarówno własne jaja oraz ikrę giętkozęba. Niestety narybek giętkozęba wylęga się wcześniej, a niewyklute pielęgniczki stanowią dla niego doskonały pokarm.

Uwaga na porażenie prądem

Węgorz Elektryczny (Electrophorus electricus) może generować krótkotrwałe (poniżej 2 ms) lecz potężne wstrząsy elektryczne o napięciu dochodzącym do 600 V i natężeniu 1 A. Posiada on w sumie 3 pary narządów, które mogą wytwarzać dwa rodzaje wyładowań elektrycznych: niskiego i wysokiego napięcia. Ryba jest tak zbudowana, że prąd elektryczny powstaje na skutek nagłej różnicy potencjałów, podobnie jak w akumulatorze samochodowym.

Samica czy samiec?

Mieczyki potrafią zmieniać płeć. Samica może zamienić się w samca i stać się zdolną do rozrodu (współcześnie uważa się, że są to późno dojrzewający samce) lub samiec może zmienić się w samicę zachowując swoje gonopodium. Drugi przypadek jest szczególnie nasilony, gdy w jednym zbiorniku znajdują się dojrzały i okazały samiec oraz młode, jeszcze nie w pełni rozwinięte samce.

Niezniszczalny danio

Danio pregowane (Danio rerio) potrafi zregenerować swoje uszkodzone serce, płetwy oraz skórę, a w stadium larwalnym nawet mózg. Regeneracja mięśnia sercowego polega na cofaniu się dojrzałych komórek serca do stanu komórek macierzystych i ponownemu wyspecjalizowaniu się w trakcie ich rozwoju. Te oraz inne zdolności tej ryby od lat są tematem przeróżnych badań naukowców, przede wszystkim genetyków.

Małe jest piękne i smaczne

Najmniejsza jadalna ryba na świecie jest babka filipińska (Mistichthys luzonensis). Samce tej słodkowodnej ryby dorastają do 25 mm, a gatunek został umieszczony w Księdze Rekordów Guinnessa. Okoliczni mieszkańcy (Filipiny) tak ochoczo zajadali się tym przysmakiem, że gatunkowi groziło wyginięcie. Od roku 1990 odpowiednie służby próbuje zwiększyć ich populację i przenoszą ryby do bezpiecznych siedlisk.

Dwojaczki, trojaczki? A może milionoraczki

Tak, jest to możliwe. Samica morskiej ryby samogłowa (Mola mola) jest w stanie jednorazowo wypuścić około 300 mln jaj. Równocześnie gatunek ten jest najcięższą znaną na świecie ryba kostnoszkieletowa. Średni ciężar dorosłego okazu wynosi około 1 tony.

Dodatkowe narządy oddechowe ryb

Większość ryb oddycha tlenem rozpuszczonym w wodzie za pomocą skrzeli. Istnieją jednak gatunki ryb, które potrafią także oddychać powietrzem atmosferycznym za pomocą różnorodnych dodatkowych narządów. Narządy te są wynikiem przystosowania się tych gatunków do trudnych warunków bytowania na drodze ewolucji. Wyróżniamy następujące pomocnicze narządy oddechowe u ryb:

• narząd błędnikowy tzw. labirynt - wyposażone są w niego ryby z podrzędu błędnikowców (Anabantoidei); jest to unaczynione, grzbietowe rozszerzenie pierwszego łuku skrzelowego; tlen z powietrza atmosferycznego jest wchłaniany do krwiobiegu za pomocą tego narządu; błędnikowce nie rodzą się z w pełni ukształtowanym organem labiryntowatym - rozwój narządu jest stopniowy;
• narząd nadskrzelowy - wyposażone są w niego ryby z rodziny długowąsowatych (Clariidae) i niektóre gatunki z rodziny sumokształtnych (Siluriformes); powstaje on z uwypuklenia gardzieli tworząc jamę nadskrzelową (część komory skrzelowej); u długowąsowatych jama wypełniona jest krzaczastymi, mocno unaczynionymi wyrostkami drugiego i czwartego łuku skrzelowego; u sumokształtnych komora tworzy długie, cylindryczne, niezbyt silnie unaczynione, ślepo zakończone worki biegnące wzdłuż kręgosłupa aż do nasady ogona;
• oddychanie jelitowe - tę zdolność posiadają tylko niektóre gatunki ryb, jak np. kiryski, piskorz, otosek przyujściowy, kiryśnik czarnoplamy itp; ryba połyka powietrze atmosferyczne, a procesy zachodzące w tylnym odcinku jelita ryby, bogatym w sieć naczyń krwionośnych, umożliwiają jej pobieranie z tego powietrza tlenu;
• oddychanie za pomocą przekształconego pęcherza pławnego - tę zdolność posiadają ryby z podgromady dwudysznych (Sarcopterygii); prawie wszystkie dwudyszne gatunki mają 2 płuca (powstałe z przekształcenia pęcherza pławnego) połączone z gardłem, komory płuc są podzielone na wiele mniejszych pęcherzyków płucnych (są pofałdowane), zwiększa to powierzchnię wymiany gazowej; ryby te mają również zmodyfikowany układ krwionośny (częściowo podzieloną komorę oraz przedsionek serca, niezależny płucny obieg krwionośny); gatunki posiadające 2 płuca pobierają około 90% tlenu z powietrza atmosferycznego, dlatego ich skrzela są zredukowane.

Nic się przede mną nie ukryje

Wśród licznych zmysłów występujących u ryb (wzrok, węch, linia boczna, narząd równoważno-słuchowy) niektóre gatunki posiadają dodatkowe umiejętności zdobywania informacji z otoczenia. Przykładem może być elektrolokacja, czyli detekcja impulsów elektrycznych. Wśród gatunków mogących pochwalić się tą zdolnością są m.in. rekiny, które posiadają na swojej głowie rodzaj elektroreceptorów - tzw. ampułki Lorenziniego. Jest to rodzaj porów/otworów wypełnionych galaretowatą substancją, które działają na zasadzie półprzewodnika wykrywającego sygnały dochodzące z zewnątrz (wytwarzane przez zewnętrzne źródła). W ten sposób ryby te mogą namierzyć zdobycz, zorientować się w ukształtowaniu terenu lub uchronić się przed ewentualnym zagrożeniem.

Zawody w skoku w zwyż

Odbywając podróż łodzią po Missisipi w Stanach Zjednoczonych można wpaść w niezłe tarapaty. Rzeka została zaatakowana przez plagę ryb karpiowatych: tołpygę białą (Hypophthalmichthys molitrix) . Ważące nawet 40 kg ryby wymknęły się z farm rybnych w Arkansas i Missisipi podczas powodzi. Są bardzo żarłoczne i niezwykle płodne. Pustoszą rzeki i wypierają rodzime gatunki. Ryby te wyskakują z wody stwarzając niebezpieczeństwo dla turystów i wędkarzy.
Poniżej film prezentujący aktualną sytuację: