Światło pełni istotną funkcję w wytwarzaniu tlenu przez rośliny niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania ryb i innych zwierząt wodnych. Tylko w obecności światła rośliny syntezują związki organiczne z prostych substancji nieorganicznych. U ryb światło reguluje podstawowe procesy życiowe jak: aktywność pokarmową czy przystępowanie do tarła. Dodatkową funkcją oświetlenia jest wizualna prezentacja akwarium i jego mieszkańców.
W warunkach naturalnych ilość światła, która dociera do wewnątrz zbiornika zależy od wielu czynników: kąta padania promieni świetlnych, charakteru zbiornika, przejrzystości wody (wpływa to na ilość pochłoniętych i rozproszonych promieni świetlnych w wodzie), ilości napotkanych przeszkód. Również nie bez znaczenia są pasma barwne (wchodzące w skład promieni słonecznych) docierające do roślin. Roślinom niezbędne jest światło czerwone oraz niebieskie.
Wraz z głębokością (wysokością) zbiornika zmienia się intensywność oświetlenia – maleje. Zatem należy pamiętać, że im wyższe akwarium, tym mocniejsze oświetlenie musimy zastosować.
Naturalne źródło światła stosowane jako uzupełnienie oświetlenia sztucznego. Gdyby słońce było jedynym źródłem światła, to w miesiącach zimowych występowałby jego niedobór, roślinność zamierałaby, a w konsekwencji ryby także. Nie zaleca się stosowania światła słonecznego, ani stawiania akwarium na parapecie, gdyż przyspiesza to rozwój glonów i skoki temperatury miedzy nocą a dniem.
W zasadzie się ich nie stosuje, ponieważ zbyt mocno się nagrzewają, a ich wydajność nie jest duża (tylko 5% energii wysyłają w postaci światła). Żarówki emitują więcej światła czerwonego.
Obecnie powszechnie stosowane sztuczne źródło oświetlania. W eksploatacji są bardzo ekonomiczna (m.in. długa żywotność) i dobrze oświetlają cały zbiornik (około 15 % energii emitowana jest w postaci światła). Jarzeniówki wysyłają więcej fal niebieskich. Dostępne są w różnych kolorach.
Charakteryzują się wysoką wydajnością i niskimi kosztami eksploatacji (w odróżnieniu od świetlówek nie tracą tak szybko intensywności swego światła). Zalecane do stosowania w akwariach o poziomie wody powyżej 60 cm. Przeznaczone przede wszystkim do otwartych akwariów (powinny być mocowane nie bezpośrednio nad lustrem wody). Przy stosowaniu silnych źródeł światła wymagane jest wzbogacanie wody w akwarium dwutlenkiem węgla.
Są odpowiedniejsze w porównaniu z rtęciowymi ze względu na korzystniejszą barwę światła. Przeznaczone również do dużych zbiorników, jednak wymagają dodatkowego, punktowego doświetlenia. Szybko się zużywają i nagrzewają (ale woda nie jest w znacznym stopniu przez nie podgrzewana). Przy stosowaniu silnych źródeł światła wymagane jest wzbogacanie wody w akwarium dwutlenkiem węgla.
Jest to najdroższe rozwiązanie (koszt zakupu), ale zarazem najtańsze pod względem kosztów eksploatacji. Stosowane głównie do oświetlania akwarium nocą (niska moc świetlna).
Jeśli chodzi o hodowlę roślin to nie jest tajemnicą, że najlepsze do prawidłowej fotosyntezy są fale 400-450nm oraz 650-700nm, natomiast mało przydatne są fale z okolic 550nm. Poniższy wykres prezentuje zależność procesu fotosyntezy od długości fali świetlnej:
Na rynku występuje wiele świetlówek przeznaczonych typowo do hodowli roślin m.in.: Philips Aquarelle, Osram Fluora, Sylvania Grolux, Hagen Aqua Glo, jednak ich cena do najniższych nie należy. Prześledźmy czy warto inwestować w tego typu świetlówki. Zacznijmy od ustalenia jakie parametry światła są najistotniejsze.
Świetlówki charakteryzują się następującymi parametrami:
Parametr RA, jasność oraz temperatura barwowa nie mają większego znaczenia dla roślin a powszechne przekonanie, że lampa powinna mieć niską temperaturę barwową jest tylko mitem. Drugim mitem jest stwierdzenie, że świetlówki akwarystyczne są lepsze od zwykłych świetlówek. Świetlówki akwarystyczne są ładnie opakowane oraz mają fantastyczne nazwy, jednak wykonywane są tą samą technologią i ich parametry są bardzo zbliżone do zwykłych świetlówek. Znaczna różnica natomiast będzie zauważalna w cenie. Prawdą jest, ze są świetlówki lepsze i gorsze, jednak chcę zwrócić Waszą uwagę, że nie ma świetlówek, które nie nadawałyby się do akwarium i które szkodziłyby roślinom lub rybom. Wszystkie mają bogate widmo i jeśli rośliny źle się rozwijają w akwarium to czynników tego stanu rzeczy należy doszukiwać się w parametrach wody, dostępie substancji odżywczych (dostarczanych przez ryby lub sztucznie przez hodowcę specjalnym nawożeniem lub sprężonym w butli dwutlenkiem węgla) oraz mocy oświetlenia zainstalowanego w akwarium. Wystarczy popytać hodowców roślin wodnych jakich świetlówek używają i zobaczycie, że większość stosuje najtańsze przemysłowe.
Jeśli zastanawiacie się, jaki odcień mają świetlówki o różnej temperaturze barwy to z pomocą przychodzi poniższy wykres widmowy.
Poniżej przedstawione zostały akwaria, po zastosowaniu oświetlenia różnych markowych świetlówek występujących na naszym rynku z różnymi temperaturami barwowymi.
3000 K
4000 K
Jak widzimy, kolor światła pokrywa się z kolorami na wykresie widmowym. Jeśli ktoś chciałby mieć fajny efekt jakiegoś koloru w akwarium to spokojnie może wybrać się do sklepu i kupić świetlówkę o odpowiedniej temperaturze barwy. Można mieszać dwie różne świetlówki i otrzymać mix kolorów.
UWAGA!. Niektórych świetlówek nie można stosować samodzielnie, bo mogą wpłynąć na rozwój glonów, dlatego stosuje się mieszanie dwóch świetlówek o różnych temperaturach barw.
Na rynku dostępne są zarówno świetlówki T5 jak i T8. Postaram się przedstawić różnice jakie występują między nimi:
Wynika z tego, że zakup T5 jest dobrym wyborem pod względem parametrów i korzyści jakie daje - mały rozmiar, dużą sprawność, dłuższą żywotność. Jednak różnica w cenie w stosunku do T8 jest znaczna. Dlatego przed takim zakupem należy się dobrze zastanowić, którą świetlówkę wybrać i dopasować zakup do zasobności portfela. Przy wyborze należy pamiętać, że świetlówki T8 nie ustępują pola świetlówkom T5 pod względem widma świetlnego i współczynnika RA. Mają nieco mniejszą żywotność i sprawność, jednak również będą ładnie oddawać kolory ryb, i powodować wzrost roślin.
Na rynku znajdują się następujące stateczniki:
Oznaczenia te mają w sobie zakodowany współczynnik RA oraz temperaturę barwową. np. Philips 840 oznacza że współczynnik RA jest większy niż 80 a mniejszy niż 90 (cyfra 8) a temperatura barwowa wynosi 4000K (liczba 40). Inny przykład 965 oznacza RA większe niż 90 czyli bardzo dobre i takie świetlówki są droższe od ósemek, a temperatura barwowa 6500K. Czasem występują drobne różnice jak np. NARVA BIOVITAL 955, która ma temperaturę barwową 5800K a nie jak numer by wskazywał 5500K. Więc aby dokładnie ocenić współczynnik temperatury barwowej i RA należy zajrzeć do dokumentacji świetlówki lub na stronę producenta.
Poniższe zestawienie cen, rozmiarów, mocy i widm poszczególnych świetlówek ma na celu stworzenie obrazu rynku i przedstawienie co aktualnie proponują nam producenci. Mam nadzieję, że pomoże Wam w wyborze świetlówek. Zestawienie to zajmuje dość dużo miejsca dlatego umieściłem je na osobnej stronie. Link poniżej.
Znajdziecie tam świetlówki dostępne na rynku podzielone według producenta i temperatury barwowej (tej w Kelvinach). Dodatkowo w tabeli umieściłem dostępne moce, długości oraz ceny każdej z nich. Ceny są cenami orientacyjnymi ze sklepów internetowych (średnie ceny). W sklepach akwarystycznych może być nieco drożej. Nie chodzi mi o wykazanie dokładnie ile mają kosztować poszczególne świetlówki. Głównym celem jest przedstawienie różnic w cenie pomiędzy nimi, abyście mogli ocenić, która jest najekonomiczniejsza a zarazem widmo, które emituje najlepiej odpowiada Waszym potrzebom.
Dodatkowo każda świetlówka posiada obrazek z widmem świetlnym dzięki czemu samemu można ocenić czy te droższe rzeczywiście są aż tak dobre. Życzę udanej lektury i analiz :).
Są różne reguły dotyczące ustalenie wymaganej mocy oświetlenia. Stara reguła Ringwalda mówi np., że na 1 dm2 powierzchni dna zbiornika powinno przypadać 0,75 W oświetlenia jarzeniowego lub 2 W oświetlenia żarowego (dotyczy to zbiornika 30-sto litrowego). Inna reguła mówi, że na 1 litr wody wymagana jest moc oświetlenia o wartości 0,5W. Tak naprawdę wszystko zależy od głębokości akwarium i od tego, co będziemy w nim hodować. Do akwariów roślinnych przyjęło się, ze oświetlenie powinno wynosić około 0,6W/litr wody. Bardzo istotne jest zachowanie prawidłowych proporcji między mocą oświetlenia a ilością substancji odżywczych dostępnych dla roślin. Zmarnujemy nadmiar światła jeśli nie dostarczymy odpowiedniej ilości substancji pokarmowych dla roślin.
Przy doborze oświetlenia nie należy sugerować się ilością lumenów jaką daje źródło światła gdyż ilość lumenów nie oddaje rzeczywistej ilości emitowanych fotonów a jedynie subiektywne wrażenie ludzkiego oka. Im więcej lumenów tym ludzkie oko zauważa, że światło jest jaśniejsze. Oko ludzkie można jednak oszukać i nie zawsze jaśniejsze światło znaczy, że ilość fotonów emitowanych jest większa. Aby określić ilość potrzebnego światła Należy wziąć pod uwagę inny parametr - ilość Watów czyli mocy światła. Aby zmniejszyć straty można dodatkowo stosować odbłyśniki. Są to wysoko polerowane na lustro, aluminiowe osłonki do świetlówek, które całe światło kierują w dół przy zachowaniu jak najmniejszych strat. Dzięki temu można zastosować mniejszą moc światła nawet do 30%. Nie są to drogie zabawki (od 15-35zł), a efekt generowany przez nie jest widoczny gołym okiem :). Należy również starać się, aby powierzchnia wody nie była nieruchoma bo będzie działać jak lustro odbijając światło i powodując straty. Najlepiej sprawdzają się tu włączone filtry i napowietrzacze tworzące bąbelki powietrza rozbijające i wprawiające lustro wody w ruch.
Uwaga. Przy stosowaniu mocnego oświetlenia wymagane jest dostarczanie roślinom dwutlenku węgla i substancji odżywczych w większych ilościach. Należy jednak uważać, żeby nie zachwiać równowagą biologiczną. Przy nadmiarze substancji odżywczych niewykorzystanej przez rośliny nastąpi wzrost glonów.
By światło w akwarium było jak najbardziej zbliżone do naturalnego zaleca się stosowanie oświetlenia mieszanego (np.: świetlówki czerwone i niebieskie, świetlówki o ciepłym i chłodnym świetle). Ważne jest, aby akwarium w ciągu doby było oświetlane przez 12-14 godzin. Źródło/źródła światła mocujemy w obudowie akwarium (kupionej w sklepie zoologicznym lub wykonanej własnoręcznie) izolując jej wnętrze folią aluminiową, malując jej wnętrze białą farbą lub montując wewnątrz lustra (zmniejszenie strat światła). Długość świetlówek powinna być krótsza od akwarium jedynie o elementy mocujące je do pokrywy. Oświetlenie silniejsze (o większej mocy) powinno znajdować się z przodu zbiornika (rośliny będą wyginały się w stronę szyby akwarium). Co pewien czas należy świetlówki wymieniać na nowe z powodu ich wypalania się (spadku natężenia światła). Jeżeli mamy zainstalowane kilka jarzeniówek, to wymieniamy je pojedynczo (aby nie było gwałtownych skoków natężenia światła).
