Topografia rzeki

2. Topografia rzeki

Amazonkę i jej dopływy można podzielić na pięć różnych typów cieków wodnych, które różnią się między sobą pod względem koloru wody, właściwości ekologicznych oraz występujących tam organizmów. Oprócz tych typów istnieje spora liczba rzek, strumieni i dopływów o cechach mieszanych, których nie da się jednoznacznie sklasyfikować. Pierwsza naukowa klasyfikacja amazońskich wód została opracowana w 1950 roku przez Sioli, który w celu uporządkowania cech hydrologicznych tych wód użył następujących parametrów: kolor wody, jej przejrzystość, pH i przewodność elektryczną. W ten sposób wyszczególnił cieki białe (whitewater), czarne (blackwater) i przejrzyste (clearwater). Właśnie te typy są wyznacznikiem dla akwarystów z całego świata w kreowaniu akwariów o biotopie Ameryki Południowej.

źródło: http://all4aquarium.ru/en/events/jbl-biotope-contest-2014/entries - Kamil Habibullin, Russia

1. Białe wody (tzw. whitewater) – tak naprawdę są to błotniste, mętne wody (żółte lub brązowawe), których mała przejrzystość wynika z obecności błota, mułów i innych osadów bogatych w składniki odżywcze wypłukiwanych ze stromych, skalistych gór (głównie piasków i iłów). Przedstawicielami tych wód w Ameryce Południowej są górne odcinki Amazonki, zwane potocznie Rio Solimoes (Rio Maranon, Rio Ucayali, Rio Putumayo, Rio Jurua, Rio Japura, Rio Purus wraz z dopływami), główny nurt rzeki oraz dopływ Rio Madeira z większością swoich dopływów. Ciekawostką może być fakt, że corocznie wypłukiwanych jest ponad 1000 ton/km² osadów z gór i spływają one w kierunku Oceanu Atlantyckiego z takim impetem, że trwale barwią wody Amazonki aż do jej ujścia, a nawet w głąb oceanu. Obszary zalewowe w obrębie tych rzek charakteryzują się wysokim poziomem żyzności (gleby aluwialne) i lokalnie są nazywane varzeas.
2. Czarne wody (tzw. blackwater) – są to wody przejrzyste, zabarwione na herbaciany, ciemny kolor, który wynika z podłoża koryta rzeki – mezozoicznych bielicowych piaskowców. Wpływ na zabarwienie wody mają także naturalne garbniki – taniny obficie występujące w ściółce leśnej (liście, kora, orzechy) oraz kwasy humusowe. Wody tego typu w większości znajdują się na Wyżynie Gujańskiej, a z większych dopływów Amazonki ich typowym reprezentantem są: rzeka Rio Negro z dopływami, Rio Cururu (dopływ rzeki Rio Tapajos), Rio Manicore (dopływ rzeki Rio Madeira). Obszary zalewowe w obrębie tych rzek charakteryzują się niskim poziomem żyzności (gleby piaszczyste) i lokalnie są nazywane igapos.
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
3. Wody przejrzyste (clearwater) – rzeki, które niczym nie różnią się od rzek nam znanych – mają niebiesko-zielonkawy kolor, dużą przejrzystość. Charakteryzują się silnym nurtem, który Wody jednak w niewielkim stopniu wypłukuje osady z trudno rozpuszczalnego podłoża. Rzeki tego typu występują przede wszystkim na Wyżynie Brazylijskiej, zaliczają się do nich także następujące dopływy Amazonki: Rio Tapajos, Rio Xingu oraz Rio Aripuana i Rio Ji-Parana (dopływy rzeki Rio Madeira). Obszary zalewowe w obrębie tych rzek charakteryzują się niskim poziomem żyzności (gleby piaszczyste) i lokalnie są nazywane igapos.
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
4. Obszary zalewowe – są to naturalnie płaskie obszary położone wzdłuż głównego nurtu Amazonki jak i jej dopływów na terenie Niziny Amazonki, które są zalewane dwa razy do roku podczas pory deszczowej. Obszary te porośnięte są przez wilgotne lasy równikowe, inaczej zwane puszczą tropikalną lub lasem deszczowym. Pora deszczowa w sumie trwa około 200 dni w roku. Wówczas szerokość rzeki osiąga około 48 km, jej poziom wzrasta o 15 metrów, a obszary zalewowe mogą sięgać nawet do 70 km od jej brzegu. Zalewanych jest więc nawet 100 tys km² lasów. Powodzie te powodują wzbogacenie gleby lasów w żyzne muły i osady oraz ogromną migrację zwierząt – w tym również ryb. Warunki te wymusiły u zwierząt i roślin zaadoptowanie się do nich. Stąd plątanina korzeni podporowych u drzew, przystosowanie ryb do rozłupywania orzechów (duże usta i potężne szczęki np. u piranii), przystosowanie ryb do życia w środowisku ubogim w tlen (oddychanie jelitowe np. u kirysków), itp.
   Wygląd wód z obszarów zalanych zmienia się w zależności od rodzaju podłoża oraz wraz z ich odległością od głównego koryta rzeki. Czym większa ta odległość, tym obszary zalewowe są bogatsze w roślinność, bardziej przejrzyste, wypełnione naprzemiennymi warstwami osadów grubych i drobnych, pokrytych grubą warstwą ściółki leśnej. Ze względu na dużą ilość materii organicznej i wysoki stopień jej rozkładu oraz zmniejszający się ruch wody ilość tlenu maleje wraz z odległością od głównego nurtu. Rodzaj podłoża wpływa z kolei a rodzaj roślinności. Obszary zalewowe w zasadzie stanowią cały system wysp, kanałów bocznych, grobli i jezior zalewowych do których ryby przenoszone są wraz z falą powodziową. Te spokojniejsze, cieplejsze wody, o większej przewodności elektrycznej, zapewniające bogactwo pożywienia są wykorzystywane przez zwierzęta do rozmnażania.
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo

   
   źródło: http://www.roggo.ch/thefreshwaterproject/ - Michel Roggo
5. Starorzecza – czyli jeziora, zazwyczaj w kształcie półksiężyca, będące fragmentem byłego koryta rzeki, powstałe wskutek zmiany jej biegu i odcięcia ich od obecnego nurtu. Większość jezior w dorzeczu Amazonki jest właśnie starorzeczami.
   Zbiorniki tego typu najczęściej nie mają stałego połączenia z rzeką, a co za tym idzie ich wody zaliczane są do wód stojących (brak przepływu). Są przeważnie niewielkie i płytkie, zarastają roślinnością i mogą zanikać w wyniku nagromadzenia osadów i mułów (tzw. lądowacenie).
   Podobnie, jak jeziora zalewowe, starorzecza posiadają przejrzystą, cieplejszą wodę, w której szybko rozwijają się rośliny wodne i błotne i które stanowią swoisty żłobek dla larw i narybku wielu gatunków ryb. W wodach tego typu ilość tlenu oraz jej temperatura zmienia się wraz z głębokością, a podłoże stanowi gruba warstwa osadów pokryta warstwą substancji organicznej i roślinności w różnym stopniu rozkładu.